“Het bestaan van wicked problems stelt mij gerust, want het lijkt waarschijnlijk dat voor ongestructureerde problemen het bewandelen van gebaande paden geen soelaas biedt. Dan ontstaat er ruimte voor het experiment, voor de vreemde eend, voor hersenspinsels en bovenal ook een gewillig oor voor wilde ideeën.”

Deze BLOG schreef ik eerder een nummer van het online magazine _Durf dat gaat over Impact.

Scharrelen vanuit de Kipcaravan

In een volgepakt zaaltje staat Peter van Agt op het podium. Peter deelt hier de openbaring die hij recent heeft ervaren. Hij is boer en heeft zijn ziel en zaligheid gestoken in zijn pluimveebedrijf, maar wordt met de volhoudbaarheid daarvan geconfronteerd nu zijn kinderen zeggen: ‘Pa zoals jij nu werkt, willen we het bedrijf niet van je overnemen.’ Hij lijkt nog steeds geraakt als hij het zo vertelt en ik voel met hem mee.

Op papier heeft hij alles op orde. Hij investeert om genoeg omzet te draaien tegen zo laag mogelijke kosten om zo de afgesloten lening voor de investering weer terug te verdienen. Zolang de cijfers kloppen heeft zijn bedrijf het recht om te bestaan vinden we allemaal, maar toch voelt Peter dat hij in zijn werk meer betekenis kan ervaren.

Zijn vrouw Esther helpt hem die betekenis te vinden. Haar ervaringen in de gezondheidszorg zorgen voor een frisse blik. Ze bedenken de Kipcaravan. In dit mobiele kippenhok met eierautomaat scharrelen de kippen op locatie waar ook de eieren verkocht worden. Daarbij verzorgen mensen met afstand tot de arbeidsmarkt de kippen en het inpakken van de eieren. Hij oogde een gelukkiger mens zoals hij over deze vondst vertelde. Dit geluk laat zich op veel manieren verklaren, maar wat bij mij is blijven hangen is dat de resultaten van al zijn investeringen en harde werk ineens heel dichtbij en tastbaar zijn geworden. Hij kan de impact van zijn werk direct ervaren in de mensen die erdoor geraakt worden. Zo vlak voor mijn fietsvakantie, terugdenkend aan dat moment, denk ik: welke betekenis ervaar ik in mijn werk?

Dat zaadje plantte Peter op een donderdagmiddag in februari. Ik ben aanwezig bij de Kick-Off van het Brabant Outcomes Fund (BOF). Het BOF is een voorbeeld een Social Impact Bond. Hierin werken publieke en private financiers samen om maatschappelijke vraagstukken financieel te ondersteunen op basis van vooraf bepaalde resultaten. Peter presenteerde daar één van de eerste vijf initiatieven die het BOF ondersteunt.

Scharrelen als Brammer

Elke keer ben ik weer blij verrast waar nieuwe BRAM-opdrachten mij brengen. Scharrelend in een voor mij compleet nieuwe omgeving probeer ik een goed beeld te krijgen van de context waarbinnen ik de komende tijd mijn rol ga vervullen. Als linking pin werken Yves, collega-Brammer, en ik samen om de opgedane kennis en ervaringen vanuit het Europese Interreg Project ITHACA te laten landen in de Noord-Brabantse provinciale organisatie.

Met ITHACA delen negen Europese regio’s zorginnovaties die gezonder oud worden mogelijk maken. Dat doen we door te leren van en reflecteren op elkaars ervaringen en ‘good-practices’. We ervaren zo hoe deze werkwijze de basis van beleidsontwikkeling kan zijn. Al doende komen we tot een internationaal lerend netwerk waar de lokale initiatieven aan de basis liggen en richting geven aan de ontwikkeling van de maatschappij. Alleen zo kunnen we omgaan met onze uitdagingen van deze tijd. Of we het nu hebben over klimaatverandering of de energietransities.

Dit zijn niet zomaar complexe problemen. De problemen zijn niet alleen groot en gemeen, ze zijn ook ongestructureerd en doorlopend veranderend van aard. Oplossingen hiervoor zijn niet te vinden door simpel verschillende invalshoeken te combineren. De oplossingen zijn ambigu, niet duidelijk goed of fout en als uitkomst onzeker. Dit noemen we ‘wicked problems’. Als je besluit die onwetendheid te aanvaarden kun je al doende leren je tot die onzekerheid te verhouden.  Om er daadwerkelijk met deze grootse problemen om te kunnen gaan, is het noodzakelijk om samen te willen leren. Ik vind dat een geruststellende gedachte.

Als Brammer zwervend door het publieke domein, frustreer ik mij regelmatig over structuurzucht die er heerst. We stippelen precies het pad uit waarheen en zetten dan een ‘punt’ op de horizon. We zetten onze bestaande kennis en eigen capaciteiten slim in, met de huidige wetten en regelgeving als ons kader. Zo komen we precies uit op die stip, maar zijn we dan ook bij de oplossing? Op TV gezien: een varkensboer zit bij Jinek aan tafel en legt uit dat de varkens in zijn volle stal te veel ammoniak produceren met stank en risico’s voor de volksgezondheid als gevolg. Oplossing: stal hermetisch sluiten en lucht via wassers zuiveren. Met de hitte van de afgelopen dagen laat het volgende probleem zich raden: de stroom valt uit en de varkens stikken massaal. Het verplichten van een noodaggregaat is de volgende noodgreep om de vorige te corrigeren. We vinden het moeilijk om radicaal andere koers te kiezen.

Scharrelend tussen gebaande paden

Het bestaan van wicked problems stelt mij gerust, want het lijkt waarschijnlijk dat voor ongestructureerde problemen het bewandelen van gebaande paden geen soelaas biedt. Dan ontstaat er ruimte voor het experiment, voor de vreemde eend, voor hersenspinsels en bovenal ook een gewillig oor voor wilde ideeën.

Zowel ITHACA als het BOF proberen van overheden een responsieve partner te maken die ruimte biedt aan het experiment. De experimenten leren de organisatie hoe we ook maatschappelijke impact meetbaar kunnen maken, hoe investeerders groeikapitaal voorfinancieren en pas bij behaalde impact hun investering terugkrijgen. En door collega’s mee te laten denken aan onze vraagstukken kan ontkokering verder op weg geholpen worden.

De woorden van voormalig topambtenaar, Herman Tjeenk Willink helpen om van globale spelende wicked problems via Europese samenwerkingsverbanden en provinciale impactfondsen toch weer terug te komen bij Peter en de vraag waar hij mij in februari mee achter liet: ‘Groter denken en kleiner doen!’ Ik gun mezelf de ruimte om groot te denken en om af te dwalen van wetten en praktische bezwaren, alsof ik met kleine stapjes wilde gronden probeer te ontginnen.

Na mijn vakantie zoek ik mijn collega Sanne op om ons wilde idee van de ‘Voel de ambtenaar aan de tandem’ verder uit te werken. Zo maken we de veel gehoorde wrevel tussen inwoner en ambtenaar klein en tastbaar. Ik heb zin in dit experiment. Scharrelend tussen de gebaande paden vind ik mijn betekenis!